ปัญจกนิสเทส

ปัญจกนิสเทส

๑) รูปที่เป็นปฐวีธาตุ  นั้นเป็นไฉน

          ธรรมชาติที่แข็ง ธรรมชาติที่กระด้าง ความแข็ง  ภาวะที่แข็งภายในตนหรือภายนอกตน ที่กรรมอันประกอบด้วยตัณหาและทิฏฐิยึดถือ หรือที่กรรมอันประกอบด้วยตัณหาและทิฏฐิไม่ยึดถือ รูปนี้ชื่อว่า เป็นปฐวีธาตุ  

     ๒) รูปที่เป็นอาโปธาตุ  นั้นเป็นไฉน

        ความเอิบอาบ ธรรมชาติที่เอิบอาบ ความเหนียว  ธรรมชาติที่เหนียว  ธรรมชาติเป็นเครื่องเกาะกุมรูปภายในตนหรือภายนอกตน ที่กรรมอันประกอบด้วยตัณหาและทิฏฐิยึดถือ  หรือที่กรรมอันประกอบด้วยตัณหาและทิฏฐิไม่ยึดถือ รูปนี้ชื่อว่า เป็นอาโปธาตุ
 

      ๓)  รูปที่เป็นเตโชธาตุ  นั้นเป็นไฉน

       ความร้อน ธรรมชาติที่ร้อน ความอุ่น ธรรมชาติที่อุ่น  ความอบอุ่น  ธรรมชาติอบอุ่นภายในตนหรือภายนอกตน  ที่กรรมอันประกอบด้วยตัณหาและทิฏฐิยึดถือ หรือที่กรรมอันประกอบด้วยตัณหาและทิฏฐิไม่ยึดถือ รูปนี้ชื่อว่า เป็นเตโชธาตุ  

   ๔) รูปที่เป็นวาโยธาตุ  นั้นเป็นไฉน

       ความพัดไปพัดมา ธรรมชาติที่พัดไปมา ธรรมชาติเป็นเครื่องค้ำจุนรูปภายในตน หรือภายนอกตน  ที่กรรมอันประกอบด้วยตัณหาและทิฏฐิยึดถือ หรือที่กรรมอันประกอบด้วยตัณหาและทิฏฐิไม่ยึดถือ รูปนี้ชื่อว่า เป็นวาโยธาตุ  

      ๕) รูปที่เป็นอุปาทายรูป นั้นเป็นไฉน

       จักขายตนะ ฯลฯ กวฬิงการาหาร รูปนี้ชื่อว่า เป็นอุปาทายธาตุ (ธาตุอาศัย)